Giáo sư Phùng Đức Toàn là uỷ viên Ban chấp hành Hội nghiên cứu Giáo dục tương lai Trung Quốc, Phó chủ nhiệm thường vụ Uỷ ban thiếu nhi Hiệp hội ưu sinh và Giáo dục chất lượng cao Trung Quốc. Với những cống hiến của mình cho ngành giáo dục, tên tuổi của ông đã được lưu danh vào những cuốn sách lớn như Từ điển học giả nổi tiếng đương đại Trung Quốc, Những nhân vật nổi tiếng thế giới. Công trình Phương án 0 tuổi (giáo dục sớm) đã nhận giải ưu tú tại triển lãm đầu tiên về sống tốt, dạy tốt toàn Trung Quốc, gỉai bạc tại Hội chơ thành quả khoa học trong điểm nổi tiếng toàn Trung Quốc, giải vàng tại Hội chợ phát minh và tinh phẩm toàn Trung Quốc, giải sáng tạo tại Hội nghiên cứu thí nghiệm giáo dục Trung Quốc, giải thành quả nghiên cứu ư tú giáo dục tương lai Trung Quốc,…

Giáo dục sớm (giáo dục từ 0 đến 6 tuổi) là quá trình giáo dục kích thích chức năng của não bộ phát triển trong thời kỳ sinh trưởng của não, nhằm mục đích khai thác tiềm năng của con người. Bài viết dưới đây tóm tắt 15 phương diện của Phương án 0 tuổi trong cuốn Phương án 0 tuổi – chiếc nôi ươm hạt giống tài năng (dành cho trẻ từ 0 đến 6 tuổi)

1. Rèn luyện cơ quan cảm giác

Con người cso 5 giác quan: thị giác, thính giác, khứu giác, vị giác, xúc giác và vận động. Bất cứ trong năm giác quan đó cũng tuân theo chân lý “dùng thì tiến bộ, bỏ thì thụt lùi”, “nhĩ thông mục minh” (tức là mắt tinh tai thính nghĩa là thông minh). Giống như loài mèo, thị giác phát triển trong hai tháng đầu tiên nếu chúng ta khâu mí mắt không cho tiếp xúc ánh sàng thì mèo sẽ không bao giờ có khả năng thị giác, dây thần kinh thị giác cũng bị teo lại. Phương án 0 tuổi cho rằng cần phải rèn luyện 5 giác quan trước tiên:

• Cần phải cho trẻ sống trong căn phòng nhiều ánh sáng ngay sau khi chào đời, hãy để trẻ nhìn thấy vật có hình khối lớn, màu sắc sặc sỡ (bạn có thể treo bóng, dây màu, đồ chơi ở chỗ gần nhất cách chỗ nằm của trẻ 40-50cm, thường xuyên để trẻ nhìn thấy gương mặt ngừoi nói chuyện, rèn luyện khả năng co giãn đồng tử (bất ngờ bật tắt đèn)
• Nơi ở không nhất thiết tránh xa tiếng ồn: hãy để trẻ nghe nhạc, nghe tiếng nói chuyện, tiếng chuông, bước chân, nước chảy…) trừ âm thanh quá lớn.
• Cho trẻ ngửi các mùi khác nhau, tránh các mùi hôi thối, nấm mốc, hoá chất khử độc..
• Cho trẻ nếm các vị khác nhau: sau 6 tháng trẻ có thể nếm các vik chua, ngọt, đắng, cay, mặn..(nhúng đũa vào các loại canh, sinh tố hoa quả..)
• Rèn luyện xúc giác của toàn bộ cơ thể, đặc biệt là xúc giác của tay: đầu ngón tay nơi tập trung nhiều dây thần kinh nối liền trung khu thần kinh ở đại não, thế mới có câu nói “mười ngón tay nối liền trái tim”. Từ nhỏ hãy luyện cho trẻ cầm, nắm, mở, gõ, cấu, véo, kéo, đẩy,.. để chuẩn bị thật tốt cho quá trình lao động của trẻ sau này.

2. Phát triển khả năng giao tiếp xã hội

Bạn cần tạo điều kiện bồi dưỡng giao tiếp xã hội cho trẻ ngay từ sớm, trẻ không còn chứng sợ người lạ mà trở nên thích giao lưu, thoải mái tự tin:

• thường xuyên có nhiều ngừoi chơi cùng trẻ, dạy trẻ phát âm nói chuyện, chơi thật vui vẻ
• người tiếp xúc cần có thái độ hoà nhã, thân thiết, thể hiện vui vẻ
• người lạ khi tiếp xúc không cần nóng vội khiến bé sợ hãi, không doạ nạt, cừoi nhạo
• ngừoi lớn cũng cần tôn trọng trẻ ngay cả khi khách tới chơi cũng nên chào hỏi, tạm biệt trẻ, không ép trẻ xưng hô lịch sự mà phụ huynh cần làm mẫu, không cưỡng ép trẻ làm việc mình không thích trước mặt khách
• thường xuyên bé trẻ sang nhà hàng xóm chơi, khích lệ trẻ tự do nói chuyện,

3. Dạy trẻ biết cách quan sát và đặt câu hỏi

Giáo dục sớm Phương án 0 tuổi Phùng Đức Toàn

Kể từ ngày bạn bế trẻ lên để trẻ “nhìn thế giới” bạn cần dạy trẻ quan sát môi trường xung quanh, từng bước hướng dẫn trẻ đặt câu hỏi. Phương pháp tốt nhất là khi trẻ nhìn hoặc nghe hoặc sờ thấy vật gì đó bạn nên kịp thời dùng từ ngữ ngắn gọn và đơn giản gọi tên đồ vật.

4. Phát triển thể lực và độ khéo léo

Chúng ta cần kích thích sự phát triển các dây thần kinh hoạt động của trẻ cũng như sự phát triển thể lực và độ khéo léo ngay từ đầu. “Ba tháng biết bò, sáu tháng biết ngồi, bảy tháng biết bò, chín tháng lò dò biết đi, đầy năm gọi mẹ”, bạn hãy cố gắng tập cho trẻ vận động như tập thể dục bị động, tập bơi, dleo cầu thang, bò cao thấp,…

5. Rèn luyện kỹ năng lao động và chế tác

Bạn nên khuyến khích con làm việc nhà tự phục vụ mình trong khả năng của trẻ. Như khi trẻ biết đi thì nhờ trẻ lấy hộ đồ, dạy trẻ mặc quần áo, giặt khăn,.. Về phương diên chế tác thì có thể hướng dẫn con cắt giấy thủ công, nặn đất, trồng cây, chăm sóc con vật, làm đồ chơi,…

6. Bồi dưỡng khả năng ngôn ngữ

Ngôn ngữ là công cụ, hiện tượng và lớp vỏ bên ngoài của tư duy. Nếu thiếu ngôn ngữ loài người sẽ không thể tư duy và tưởng tượng. Bạn đừng nghĩ rằng biết nói là khả năng bẩm sinh của trẻ, chỉ cần không phải là người câm thì khoảng một tuổi trẻ tự nhiên sẽ biết nói rồi sau đó chúng nói véo von suốt ngày như một chú vẹt. Suy nghĩ này là sai lầm vì khả năng ngôn ngữ của trẻ không chỉ có sự phân biệt giữa biết nói sớm và biết nói muôn, nói tốt hay nói không tốt mà còn có sự phân biệt giữa biết nói chuyện và không biết nói chuyện. Vì vậy việc phát triển khả năng ngôn ngữ cho trẻ phải bắt đầu ngay từ khi trẻ chào đời, thực hiện biện pháp “đàn gảy tai trâu” là điều tuyệt đối cần thiết.

7. Học nghe và học nói giữ vị trí quan trọng số một

Khi trẻ khoảng 3 tháng tuổi bạn nên dạy trẻ phát âm, bất kể âm nào cũng tốt, lúc trẻ lớn hơn một chút là có thể dạy trẻ tiếng lợn, mèo, gà kêu…trẻ cần sự khích lệ và khen ngợi của cha mẹ để chúng vui vẻ học nói. Cố gắng quy phạm hoá những từ ngữ bạn dạy cho trẻ.

Cần kiên trì cùng tẻ nghe, đoc và học thuộc các bài hát thiếu nhỉ, các câu đố, các bài thơ kim cổ, các câu khẩu lệnh, đặc biệt là kể chuyện cho trẻ nghe thật nhiều.

8. Dạy trẻ học âm nhạc và ca múa

Quá trình học âm nhạc và ca múa thúc đẩy sự phát triển của bán cầu não phải, từ đó giúp con người có năng lực tưởng tượng. Thông qua việc nghe và hát đúng âm, đúng nhịp, nắm bắt được tiết tấu và giai điệu, hiểu được hình tượng âm nhạc và hình tượng ca múa, đồng thời có thể diễn tấu được nhạc cụ khiến ngón tay troẻ nên đặc biệt linh hoạt kích thích trí tuệ phát triển,

Phát triển khả năng âm nhạc và ca múa còn là quá trình giáo dục thẩm mỹ. Nó khiến con người có được năng lực cảm nhận, thưởng thức và biểu hiện cái đẹp, từ đó có được tình yêu đối với cái đẹp, khiếu thẩm mỹ cũng như khả năg sáng tạo ra cái đẹp nhờ vậy mà cuộc sống con người trở nên phong phú hơn.

Quá trình dạy trẻ này bao gồm các bước cơ bản như cho trẻ nghe nhạc sau khi sinh ra, cho trẻ nghe hàng ngày các giai điệu du dương, bản nhạc nổi tiếng. Trẻ sẽ đi từ lạ lẫm đến yêu thích, từ yêu thích tới lĩnh hội nhờ đó có thể cảm nhận cái đẹp.

9. Dạy trẻ học hội hoạ và tạo hình

Cũng giống như âm nhạc và ca múa, việc bồi dưỡng năng lực hội hoạ và tạo hình cho trẻ cũng là một phần của giáo dục trí tuệ và thẩm mỹ. Nó kích thích bán cầu não phải phát triển, tăng cường khả năng tưởng tượng cũng như năng lực tư duy hình tượng và sáng tạo cho trẻ.

Tiêu chuẩn cơ bản của giáo dục mỹ thuật từ nhỏ là không dựa trên cơ sở nét vẽ có giống hay không

Giáo dục sớm Phương án 0 tuổi Phùng Đức Toàn

giống để đánh giá mà phải xem trẻ có yêu thích các sự vật đẹp đẽ, các tác phẩm mỹ thuật hay không, xem trẻ có dũng cảm để vẽ và tạo hình. Do đó, giáo dục mỹ thuật ngay từ nhỏ phải tiến hành theo các bước sau: thường xuyên dẫn trẻ đi ngắm các đồ chơi, sản phẩm thủ công mỹ nghệ đẹp, tham quan phong cảnh thiên nhiên, công trình kiến trúc, bức danh hoạ… Các sắp đặt và trang trí đồ vật trong nhà cũng cần chú ý tới sự thống nhất giữa vẻ đẹp tự nhiên và vẻ đẹp nhân tạo. Nên thường xuyên đưa trẻ đi tham quan triển lãm mỹ thuật, nhiếp ảnh nghệ thuạt, mua một vài bức tranh về nhà và bình luận vẻ đẹp của chúng.

Bất kể một yếu tố nào trong đời sống tinh thần của con người (bao gồm trí tuệ, tình cảm và đời sống nghệ thuật) đều không thể ép buộc và cần phải dẫn dắt, cuốn hút để tự bản thân con người cảm thấy vui vẻ mới có thể gặt hái được thành công.

10. Dạy trẻ chơi đồ chơi, tự tạo đồ chơi và làm thí nghiệm

Đồ chơi là thiên sứ của trẻ em và hầu như em nhỏ nào cũng thích trò chơi. Đó là do nhu cầu được tiếp xúc, được sờ, được quan sát, được suy nghĩ và nhận thức thế giới và nhận thức cuộc sống cũng như những đòi hòi trong quá trình kích thích sự phát triển của trí tuệ quyết định. Nó không khác gì việc trẻ sinh ra cần phải được ăn các món ăn ngon.

Đồ chơi của trẻ em không cần phải càng nhiều càng tốt, càng đắt càng hữu ích, mới mua sẽ tốt hơn tự tạo. Mua đồ chơi cho trẻ và dạy chúng chơi cũng là một nghệ thuật. Người lớn nên mua đồ chơi cho trẻ một cách có mục đích. Người lớn không dược mua đồ chơi cho trẻ chỉ để yên chuyện, càng không mua trong lúc khóc ăn vạ.

Chúng ta nên lựa chọn đồ chơi theo lứa tuối và yêu cầu giáo dục. Các bậc cha mẹ có thể kham khảo trình tự tăng lên về số lượng và chất lượng của các loại đồ chơi như sau:

Đối với trẻ 0-1 tuổi: ưu tiên đồ chơi sờ nắm được, có màu sắc tươi tắn, âm thanh vui tai, dễ cầm nắm (chuông, trống, động vật nhỏ, quả cầu, bóng da,..)

Đối với trẻ 1-2 tuổi: chơi loại đồ chơi có thể chuyển động được, đồ chơi khích thích sự phát triên các động tác của đôi tay

Đối với trẻ từ 2-3 tuổi: đồ chơi mang tính mô phỏng nhằm kích thích trí tưởng tượng của trẻ

Đối với trẻ 3-4 tuổi: đồ chơi mang tính trí tuệ như miếng gỗ ghép hình, nhận biết mặt chữ, chức năng ghi âm, bức tranh nghệ thuật,

Trẻ từ 4 tuổi trở lên: tăng cường đồ chơi thể tháo, đồ chơi xây dựng, đồ mang tính trí tuệ như kính phóng to, hiển vi, nam châm, kim chỉ nam, nhiệt kế…

Cha mẹ có thể tự làm đồ chơi cho trẻ từ các công cụ hay đồ vật trong nhà như chơi cát, nghich bùn với xô chậy, mùa xuân làm diều, mùa hè làm chong chóng, mùa thu làm chuồn chuồn tre, tết đến làm đèn lồng…

11. Cuộc sống và các trò chơi tập thể

Với những trẻ 3 tuổi chưa đi nhà trẻ cũng cần phải thường xuyên vui đùa với các bạn cùng trang lứa. Trẻ sau 3 tuôi nên đi nhà trẻ nửa ngày hoặc nhiều hơn để cùng sinh ohatj vui chơi với bạn nhỏ khác. Những tính cách, năng lực chỉ có thể bồi dưỡng thông qua cuộc sống và trò chơi tập thể như tình yêu thương, tinh thần hợp tác, tính hào phóng, kỷ luật, vui vẻ và công bằng, lễ phép và tự tôn, quan niệm tập thể, ý thư cạnh tranh, tinh thần trách nhiệm… Do đó chúng ta không được biến trẻ thành báu vật trong nhà, không cho ra ngoài, không cho đi nhà trẻ thì chúng trở nên cô độc, rụt rè nhút nhát, ích kỷ.

12. Dạy trẻ lòng yêu thiên nhiên và nhận thức thiên nhiên

Thiên nhiên là một cuốn sách với những nội dung cực kỳ phong phú. Trong điều kiện có thể, các bậc cha mẹ nên đưa trẻ đi du lịch, hoặc dã ngoại để chúng có nhiều cơ hội tiếp xúc với sông suối, mặt đất, đại dương. Ngay từ sớm, trẻ nên biết nhiều tên về loại hoa, lá cỏ cây chim thú. Bởi những ân huệ mà thiên nhiên mang lại cho con người được thể hiện ở nhiều phương diện, không chỉ là quần áo thực phẩm mà còn là suối nguồn nuôi dưỡng tinh thân con người.

13. Dạy trẻ tìm hiểu và nhận thức xã hội

Trong điều kiện có thể các cha mẹ có thể đưa con đi thăm các công xưởng, cửa hàng, trường học, bảo tàng, về miền nông thôn để trẻ tận mắt nhìn người lớn làm gì,nói gì lao động ra sao,

14. Dạy trẻ nhận biết mặt chữ và đọc hiểu từ sớm

Phương án 0 tuổi coi việc nhận biết mặt chữ và đọc hiểu là một phần của quá trình bồi dưỡng ngôn ngữ thị giác ngay từ giai đoạn đầu.Đây là một phát hiện và sáng tạo quan trọng của giáo dục tố chất, mang tầm ý nghĩa của thời đại. Việc phát triển ngôn ngữ thị giác sớm vô cùng cần thiết mà hoàn toàn có thể thực hiện được

15. Các hoạt động khác

Giáo dục sớm nhấn mạnh việc phải bồi dưỡng trẻ thông qua một cuộc sống phong phú trên nhiều phương diện nhằm xây dựng nền móng vững chắc kiên cố cho sự phát triển của các em sau này.Dựa trên cơ sở những đam mê, phong phú của trẻ để áp dụng phương pháp giáo dục phù hợp sở trường.

Chernyshevsky có nói Muốn trở thành con người có giáo dục thật sự thì bắt buộc phải có ba phẩm chất: tri thức uyên bác, thói quen tư duy và nhân cách cao quý. Vốn trí thức ít ỏi khiến con người trở nên ngu dốt, không có thói quen tư duy khiến con người trở nên thô lỗ, vụng về, không có nhân cách cao quý con người sẽ trở nên thấp hèn.